Wywiad „Przeglądu ITS” z Maciejem Jankowskim, podsekretarzem stanu w Ministerstwie Infrastruktury
Rok 2010 przyniósł kilka istotnych wydarzeń dotyczących wdrażania Inteligentnych Systemów Transportowych (ITS). Zaczęła obowiązywać dyrektywa 2010/40/UE w sprawie ram wdrażania inteligentnych systemów transportowych w obszarze transportu drogowego oraz interfejsów z innymi rodzajami transportu, popularnie zwaną Dyrektywą ITS, datowana na 7 lipca 2010. Został ogłoszony nabór wniosków o dofinansowanie w trybie konkursowym w ramach VIII osi priorytetowej Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, działanie 8.3 Rozwój Inteligentnych Systemów Transportowych. GDDKiA podpisała umowę na wdrożenie krajowego systemu poboru opłat na drogach krajowych.
Czy z perspektywy Ministerstwa Infrastruktury ważna jest budowa systemów ITS? – wyjaśnia w wywiadzie dla przeglądu-its.pl Maciej Jankowski, podsekretarz stanu w Ministerstwie Infrastruktury.
Iwona Litwin: Panie Ministrze, zacznijmy rozmowę od funduszy. Samo działanie 8.3 to ponad 540 mln zł dofinansowania unijnego na projekty ITS. Ale przecież ITS umiejscowione są także w innych działaniach, np. 7.2 Rozwój transportu morskiego, 7.3 Transport miejski w obszarach metropolitalnych (całość ponad 2 mld Euro!), także 8.4 Bezpieczeństwo i ochrona transportu lotniczego. Mamy też elektroniczny pobór opłat na drogach krajowych za 1,2 mld zł. Jaka pula środków z programu operacyjnego Infrastruktura i Środowisko przeznaczona jest na szeroko pojęte projekty ITS?
Maciej Jankowski:Cieszy nas tak duże zainteresowanie beneficjentów realizacją projektów służących budowie Inteligentnych Systemów Transportowych. W zakresie działania 8.3 POIiŚ, które jest dedykowane bezpośrednio temu celowi, konkurs został ogłoszony 29 kwietnia 2010 r. Centrum Unijnych Projektów Transportowych dysponuje kwotą 542,626 mln PLN do podziału na wybrane projekty. Z powyższej kwoty zarezerwowano 10% na procedurę odwoławczą. Nabór projektów już zakończono – beneficjenci mogli składać wnioski o dofinansowanie w okresie od dnia 1 czerwca do dnia 1września ubiegłego roku. Ostatecznie do CUPT wpłynęło 14 wniosków o na łączną kwotę 616.635.588 PLN dofinansowania z UE. Stanowi to około 114% alokacji (kwoty) przewidzianej na konkurs.
Po przeprowadzeniu przez CUPT I etapu oceny Ministerstwo Infrastruktury, jako Instytucja Pośrednicząca we wdrażaniu Priorytetów VI – VIII POIiŚ, zatwierdziło 5 stycznia bieżącego roku, listę rankingową projektów rekomendowanych do dofinansowania. Wszystkie złożone projekty pozytywnie przeszły I etap oceny. Jednak biorąc pod uwagę niewystarczającą alokację do zapewnienia dofinansowania wszystkim inwestycjom, jeden projekt został umieszczony na pozycji podstawowej o obniżonym dofinansowaniu, zaś trzy projekty znalazły się na liście rezerwowej.
Umieszczenie projektu na liście rankingowej nie jest równoznaczne z przyznaniem dofinansowania. Warunkiem otrzymania dofinansowania jest pozytywny wynik II etapu oceny, dokonywanej w oparciu o pełną dokumentację projektu. Podczas tego etapu, inwestycje będą oceniane m.in. w zakresie takich kryteriów jak gotowość techniczna projektu do realizacji, wykonalność finansowa czy trwałość projektu. Na przełomie II i III kwartału bieżącego roku planowane jest zawieranie umów o dofinansowanie z beneficjentami tych projektów ITS, które pozytywnie przejdą proces całej oceny.
Oprócz działania 8.3. osie priorytetowe i działania POIiŚ obejmują również szeroki katalog projektów z zakresu rozwiązań telematycznych w transporcie. Poza wymienionymi przez Panią działaniami Programu (7.2, 7.3, 8.4), przykłady takich projektów znajdują się także w działaniach: 7.1 Rozwój transportu kolejowego (System ERTMS) oraz 7.2 Rozwój transportu morskiego (utworzenie systemu łączności operacyjnej i śledzenia jednostek ratowniczych oraz systemów teleinformatycznych na potrzeby autostrad morskich). Łącznie można mówić o kwocie co najmniej 1 mld zł.
Odnośnie do wspomnianego przez Panią Redaktor elektronicznego systemu poboru opłat to zastąpi on dotychczasowy system winietowy i ma stanowić jednolity, przejrzysty i uporządkowany system opłat na drogach krajowych, zarządzanych przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad. Zgodnie z nowelizacją ustawy o drogach publicznych oraz niektórych innych ustaw z 2008 roku,
od 1 lipca 2011 r. w Polsce będzie obowiązywać opłata elektroniczna. Projekt rozporządzenia przewiduje w pierwszym okresie (od lipca 2011) objęcie opłatami ok. 579 km autostrad, ok. 554 km dróg ekspresowych oraz ok. 432 km dróg krajowych dwujezdniowych zarządzanych przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad. Pierwsza rozbudowa systemu planowana jest na styczeń 2012 roku, a kolejne na styczeń 2013 i 2014. W 2014 roku system obejmował będzie ok. 2880 km dróg (bez autostrad koncesyjnych). Istnieje możliwość, aby do poboru opłaty za przejazd autostradą płatną (koncesyjną) wykorzystywać system elektronicznego poboru opłat (ETC). Oznacza to, że system ETC może być rozszerzony na odcinki koncesyjne poprzez instalację odpowiednich urządzeń i obsługę rozliczeń. Ewentualne wykorzystanie systemu ETC do poboru opłaty na odcinkach koncesyjnych będzie mogło się odbyć na podstawie odrębnych umów. Ministerstwo Infrastruktury jest otwarte na rozmowy z koncesjonariuszami w tej kwestii.
Przetarg na budowę i zarządzanie Krajowym Systemem Poboru Opłat (ETC) został rozstrzygnięty przez Generalną Dyrekcje Dróg Krajowych i Autostrad 1 października 2010 roku. Zwycięzcą przetargu zostało konsorcjum Kapsch TrafficCom AG, Kapsch Telematic Services sp. z o.o., Texel sp. z o.o, z którym GDDKiA podpisała umowę 2 listopada 2010 r. Konsorcjum to zaoferowało GDDKiA system w technologii komunikacji mikrofalowej (DSRC). Krajowy System Poboru Opłat obejmie samochody ciężarowe oraz autobusy (pojazdy powyżej 3,5 t).
Demonstracja Systemu miała miejsce zgodnie z planem i z warunkami Umowy w dniach 23-25 listopada 2010 na drodze krajowej nr 7 na odcinku Łazy-Tarczyn. Demonstracje przeprowadzono w zakresie punktów sprzedaży, urządzeń pokładowych, punktów poboru opłat, systemu centralnego. Wykonawca zainstalował trzy punkty poboru opłat, w każdym kierunku jazdy jeździły dwa pojazdy. Łączna odległość przejechana przez każdy pojazd wyniosła 1000 km.
Wybrana została nazwa systemu viaTOLL oraz znak towarowy, zgłoszony do Urzędu Patentowego (dokonano rejestracji krajowej i zagranicznej – kraje sąsiadujące). Uruchomiona została (od 27 stycznia 2011 r.) strona internetowa systemu www.viatoll.pl, na której znajdują się informacje na temat Krajowego Systemu Poboru Opłat (m.in. informacje dotyczące rejestracji, sposobu korzystania z systemu i zakresu pojazdów, których system dotyczy).
Do tego dochodzą środki z programu Innowacyjna Gospodarka, programów regionalnych, a także środków własnych samorządów. Czy mógłby Pan Minister wycenić wielkość rynku ITS w Polsce do 2015 roku?
– Wielkość rynku ITS jest trudna do oszacowania. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka oraz Regionalne Programy Operacyjne stwarzają również możliwości dla finansowania innowacyjnych projektów dotyczących telematyki transportu. Samorządy przeznaczają także środki własne na mniejsze projekty w tych obszarach. Prywatni przedsiębiorcy i duże firmy transportowe informatyzują swoją działalność. Zdecydowanie mogę powiedzieć, że rynek ten rośnie i będzie rósł bo jego możliwości są duże.
A co z samorządami, które nie pozyskały środków na finansowanie budowy systemów ITS? Czy możliwe jest korzystanie z innych form finansowania, np. PPP?
– W obecnej perspektywie finansowej 2007-2013 dla projektów z zakresu ITS nie przewiduje się zastosowania PPP. Aktualnie praktycznie cała dostępna alokacja na projekty związane z elementami ITS w ramach POIiŚ została rozdysponowana w ramach listy projektów indywidualnych oraz postępowań konkursowych.
Możliwość zastosowania montażu finansowego z zastosowaniem PPP wymaga odpowiednio wczesnego zaangażowania partnerów po stronie samorządów oraz po stronie przedsiębiorców. Z pewnością rozważenie takiej formuły finansowania będzie możliwe w nowej perspektywie finansowej 2014-2020.
Oczywiście nie ma przeciwwskazań prawnych do korzystania z innych, poza środkami UE, form finansowania projektów, w tym również formuły PPP, do czego samorządy zachęcam.
Tempo budowy systemów ITS w Polsce nie jest jednak do chwili obecnej imponujące. Biorąc pod uwagę bardzo dobre wskaźniki C/B dla różnych usług ITS, jaki jest według Pana powód powolnego rozwoju tych systemów w Polsce?
– Wdrażanie rozwiązań ITS musi być powiązane z rozwojem i modernizacją systemu transportowego. Każdy system transportowy ma swoją specyfikę dostosowaną do zagospodarowania przestrzennego kraju, który obsługuje. Zastosowanie rozwiązań ITS ma służyć wspieraniu zarządzania systemem transportowym, a w szczególności infrastrukturą transportową. Właśnie ze względu na wskaźniki Cost/Benefit wdrażane będą one w pierwszej kolejności na drogach i obszarach, które są obciążone znacznym ruchem drogowym. Trzeba mieć również na uwadze, że mamy nadal ogromne potrzeby w zakresie inwestycji drogowych, a rozwiązania inteligentne mogą doraźnie usprawnić ruch na sieci drogowej, ale jej nie zastąpią. Niezależnie od pojedynczych wdrożeń w zakresie ITS istnieje potrzeba zapewnienia ich interoperacyjności, tak aby w przyszłości stanowiły rzeczywiście system Inteligentnych Systemów Transportowych. Dostępne obecnie technologie informacyjne i informatyczne nie stoją temu na przeszkodzie, a obowiązujące przepisy udzielania zamówień publicznych wymagają stosowania w pierwszej kolejności obowiązujących norm i specyfikacji. Niestety nie wypracowano jeszcze pełnego europejskiego katalogu norm i specyfikacji. Dyrektywa ITS przyśpieszy te prace. Obecnie znaczącą rolę może odegrać Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad w zakresie ustalenia warunków technicznych dla wdrażanych rozwiązań ITS na drogach publicznych oraz wypracowania wspólnie z innymi krajami europejskimi norm i specyfikacji ramach prac Komisji Europejskiej realizujących postanowienia tej Dyrektywy.
A potrzeby zastosowań ITS nasuwają się niemal same. Czy na przykład w świetle ostatnich wydarzeń związanych z problemami pasażerów na dworcach kolejowych, nie uważa Pan, że Systemy Informacji dla Pasażerów za pomocą elektronicznych tablic informujących o rzeczywistych godzinach odjazdów powinny być jednym z priorytetów we wdrażaniu ITS na kolei?
– Tak rzeczywiście uważam. Warto zarazem dostrzegać szerszy kontekst tego przykładu. Chodzi o zapewnienie dostępności do informacji (w czasie rzeczywistym) na temat bieżącego funkcjonowania transportu publicznego dla ułatwienia planowania przebiegu podróży. Chcę przypomnieć, że jednym z obszarów szczególnego zainteresowania prawodawców UE jest rozwój systemowych rozwiązań w tym zakresie. Znalazło to wyraz w dyrektywie ITS, gdzie na liście działań priorytetowych znalazło się: „zapewnienie dostępnych na terenie całej UE usług w zakresie informacji o podróżach z wykorzystaniem różnych rodzajów transportu”.
Zobowiązuje to wszystkie państwa członkowskie UE do poświecenia uwagi tej tematyce i podjęcia odpowiednich działań koncepcyjnych i realizacyjnych.
Przejdźmy do strategii wdrażania ITS. Czy Ministerstwo Infrastruktury pracuje nad Strategią rozwoju ITS w Polsce i jeśli tak, kiedy zostanie ona opublikowana?
– Docelowo, Ministerstwo Infrastruktury zamierza zapewnić opracowanie dokumentu planistycznego w zakresie ITS. Byłby on rodzajem uzupełnienia do zintegrowanego dokumentu strategicznego dla sektora transportu.
Tym strategicznym dokumentem, opracowywanym w MI jako jedna z 9 zaplanowanych przez rządowych strategii sektorowych, będzie Strategia Rozwoju Transportu. Jej opublikowanie ma nastąpić w bieżącym roku. W SRT znajdą się odpowiednie zapisy o dotyczące ITS.
Wspomniany przez mnie dokument planistyczny (o charakterze operacyjnym) dotyczący wdrażania rozwiązań ITS zostałby opracowany w terminie późniejszym, jednak nie później niż w roku 2012.
Użycie systemów ITS (“systemów”) wyklucza projektowanie tych systemów na drogach jednego zarządcy, to muszą być systemy obszarowe. Jak MI widzi możliwość wymuszenia koordynacji prac, możliwość wspólnego finansowania budowy i eksploatacji takiego systemu, a także możliwość wspólnego zarządzania ruchem on-line?
– Trudno tu mówić o wymuszaniu. Chodzi raczej o skoordynowane działania prowadzące do zapewnienia interoperacyjności wdrażanych aplikacji ITS i ciągłości usług na nich bazujących. Instrumentem do tego prowadzącym powinna być odpowiednia implementacja dyrektywy ITS do polskiego porządku prawnego.
Drugim koniecznym elementem będzie zapewnienie rozwiązań prawnych gwarantujących stosowanie w Polsce przyszłych specyfikacji i norm, opracowanych w przyszłości na forum UE. Zgodnie z dyrektywą ITS, główna rola w opracowaniu tych specyfikacji (wytyczne funkcjonalne, techniczne, organizacyjne i dotyczące zakresów usług) przypadnie Komisji Europejskiej.
Jeśli chodzi o transpozycję dyrektywy ITS, to planowana jest nowelizacja ustawy o drogach publicznych. Projekt ma wskazywać Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad jako organ wiodący dla zapewnienia interoperacyjności wdrażanych rozwiązań ITS na drogach publicznych.
Chodzi zwłaszcza o koordynację procesu wdrażania ITS na drogach publicznych. Rozwiązaniem też będzie obowiązek stosowania zasad zawartych w dyrektywie ITS oraz powstałych w jej trybie norm i specyfikacji.
Zastosowanie wskazanych elementów dyrektywy ITS w odniesieniu do całej sieci drogowej będzie opierać się na współpracy GDDKiA z innymi zarządcami dróg oraz koordynacji działań.
Czy widzi Pan potrzebę opracowania Krajowej Architektury ITS?
Jeśli tak, jakie działania podejmuje lub zamierza podjąć MI w zakresie opracowania Architektury ITS?
– W mojej ocenie prace należy rozpocząć od sprecyzowania, jakie są potrzeby polskiego systemu transportowego i w jakich jego obszarach biorąc pod uwagę wskaźniki Cost/Benefit wdrożenia przyniosą największą skuteczność funkcjonalną i ekonomiczną. Cały czas należy mieć na uwadze ograniczone środki finansowe i konieczność racjonalności ich wydatkowania. Punktem wyjścia będą zatem kierunki rozwoju i działania wskazane przez Strategię Rozwoju Transportu. Dla tych działań powinien zostać opracowany model funkcjonowania ITS, a dla niego opracowana architektura docelowa, architektury pośrednie oraz zaproponowany proces ich wdrażania, łącznie z propozycją systemu prawnego.
Według mojej wiedzy, opinie samego środowiska naukowego w sprawie konieczności opracowania Krajowej Architektury ITS są zróżnicowane, choć większość przychyla się jednak do tezy o istnieniu takiej potrzeby. Dlatego też zakres jej opracowania i wdrożenia powinien być uzależniony od analizy kosztów i korzyści (C/B). Dużą rolę do odegrania mają tu koła naukowe i platformy technologiczne.
Kto miałby sfinansować jej opracowanie?
– Rozważane są różne możliwości. Podjęte decyzje będą uzależnione od kierunku i zakresu prac. Podstawowe potencjalne źródła to m.in. środki UE, środki na badania i rozwój, środki własne.
Wiele krajów Europy, takich jak Włochy, Francja czy Czechy opracowały Krajowe Architektury ITS na bazie Europejskiej Architektury ITS – FRAME. Stowarzyszenie “ITS Polska” dwukrotnie zorganizowało, cieszące się dużym zainteresowaniem, warsztaty na temat tworzenia Architektury ITS na bazie Architektury FRAME. Czy Pan Minister widzi szansę na budowę Krajowej Architektury ITS, do czego zobowiązuje nas także Komisja Europejska (Dyrektywa 2010/40/UE), na tej bazie?
– Dyrektywa 2010/40/UE nie zawiera zobowiązania do budowy krajowych architektur ITS i sama Komisja Europejska jest ostrożna w tej kwestii. Niemniej, polska Krajowa Architektura ITS powinna bazować na dobrych praktykach i doświadczeniach UE. Sądzę zatem, że koncepcja oparcia się na (dostępnej nieodpłatnie) Europejskiej Architekturze ITS – FRAME byłaby uzasadnioną opcją, którą warto będzie przeanalizować.
Jakie dodatkowe działania podejmuje Minister Infrastruktury w kwestii rozwoju ITS w Polsce?
– Proces wdrażania ITS jest procesem złożonym, który będzie prowadzony równolegle z rozbudową i modernizacją infrastruktury drogowej. Wymaga zaplanowania działań w perspektywie roku 2030.
Powstające normy i specyfikacje europejskie powinny uwzględniać potencjał i uwarunkowania krajowego przemysłu i sektora usług, a zwłaszcza potrzeby polskiego systemu transportowego.
Generalnie, istnieje obiektywna potrzeba wsparcia procesu budowania koncepcji przez środowisko naukowe i jednostki naukowo-badawcze.
Dlatego w celu zaktywizowania w Polsce działań rozwojowych w zakresie ITS planowane jest utworzenie konsorcjum, którego trzon stanowiłyby instytuty resortowe:
* Instytut Transportu Samochodowego (który także przewodniczy Polskiej Platformie Technologicznej ITS, utworzonej przez Ministra Nauki),
* Instytut Badawczy Dróg i Mostów,
* Instytut Łączności.
Konsorcjum tworzone w formule oddolnej inicjatywy środowiska naukowego będzie ubiegać się o dofinansowanie działań ze środków Narodowego Centrum Badań i Rozwoju.
Przedstawiciele MI oraz GDDKiA włączą się w ustalanie zakresu prac konsorcjum.
Do rozważenia pozostaje propozycja opracowania Modelu funkcjonowania i wdrażania inteligentnych systemów transportowych w Polsce w perspektywie 2030 r. bądź innego dokumentu o charakterze badawczo-planistycznym. Opracowany dokument powinien być dostosowany do potrzeb systemu transportowego Polski i opierać się na Strategii Rozwoju Transportu.
Rolą członków konsorcjum byłoby również wsparcie MI oraz GDDKiA w pracach na forum UE (w tym grup roboczych tworzonych przez Komisję Europejską) w celu zabezpieczenia interesów Polski i polskiego przemysłu oraz rynku w procesie ustalania norm i specyfikacji europejskich.
Przy obecnym stanie wiedzy istnieje też problem promocji rozwiązań ITS. Jak Pan Minister wyobraża sobie informowanie i edukację urzędów i samorządów o rozwiązaniach ITS? Czy planowane są akcje szkoleniowe? Czy Stowarzyszenie „ITS Polska” może pomóc w realizacji tego zadania?
– Pierwszym z koniecznych etapów informowania będą zapewne konsultacje społeczne związane z transpozycją dyrektywy ITS do polskiego porządku prawnego.
Projekty ITS realizowane w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko mają pulę środków przeznaczonych na promocję. Sam program POIiŚ też prowadzi działalność promocyjną. Beneficjenci mogą finansować akcje szkoleniowe również z tych środków. Stowarzyszenie „ITS Polska” może włączyć się w ten proces, jak też powinno kontynuować działania już podejmowane. Za cenną inicjatywę uważam organizowany przez stowarzyszenie Kongres ITS oraz inne działania np. Lider ITS.
Dziękuję za rozmowę. Iwona Litwin
Maciej Jankowski – Urodzony 20 listopada 1960 r.
Absolwent Wydziału Prawa i Administracji oraz Wydziału Filozoficzno-Historycznego Uniwersytetu Łódzkiego.
Doktor nauk prawnych, radca prawny. Asystent, adiunkt na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego w latach 1985-1993.
Doradca Ministra w Urzędzie Rady Ministrów w latach 1992-1993. Od 1993 r. radca prawny i manager, miedzy innymi w latach 1996-2004 wiceprezes, a następnie prezes firmy wydawniczej.
