Mobilne (przewoźne) znaki o zmiennej treści (ang. PVMS – Portable Variable Message Signs) są rodzajem coraz częściej już spotykanych na obszarach polskich miast i autostrad elektronicznych znaków drogowych VMS, umożliwiających dynamiczne sterowanie ruchem. W odróżnieniu od tradycyjnych VMS-ów, zlokalizowanych na stałe przy drodze, mobilne znaki zmiennej treści można umieszczać w dowolnych miejscach na specjalnie do tego przystosowanych samochodach lub przyczepkach. Znajdują one zastosowanie szczególnie tam, gdzie pojawia się krótkotrwała zmienna organizacja ruchu, związana z imprezami masowymi czy też spowodowana sytuacjami awaryjnymi na autostradach i drogach szybkiego ruchu.
Funkcje znaków zmiennej treści odpowiadające potrzebom imprez masowych
Znaki zmiennej treści – VMS (ang. „Variable Message Sign”), w tym mobilne znaki zmiennej treści, zaliczane są do nowoczesnych technologii stosowanych w zarządzaniu ruchem. Jako element zintegrowanego systemu zarządzania ruchem, stanowią bezpośredni przekaźnik informacji z systemu do użytkowników sieci drogowej. VMS-y istotną rolę odgrywają w arteriach miejskich oraz na autostradach. Od kilku lat są z coraz większym sukcesem stosowane w krajach europejskich, a od kilkunastu lat w Stanach Zjednoczonych.
W niniejszym artykule skupiono się na przedstawieniu mobilnych znaków zmiennej treści, które bardzo dobrze sprawdzają się podczas różnego rodzaju imprez masowych, w tym dużych imprez sportowych. Z tego typu wydarzeniami związane jest zawsze występowanie ogromnych zmian w organizacji ruchu, zarówno tych projektowanych jak i tych nieplanowanych, które spowodowane są zmieniającymi się i trudnymi do przewidzenia warunkami w sieci drogowej. Niezwykle istotna zatem jest informacja przekazywana kierowcom, zawierająca dane o trasach dojazdu do kluczowych punktów węzłowych oraz o aktualnych warunkach na drodze. Przekaźnikiem takiej informacji mogą być znaki PVMS, będące jednym z najważniejszych dynamicznych przekaźników informacji dla kierowców spośród innych, takich jak radio czy internet, gdyż w tym przypadku aktualna informacja o ruchu jest przekazywana w czasie podróży i nie wymaga dodatkowego zaangażowania kierowcy. Ponadto znaki PVMS umożliwiają umieszczenie ich w dowolnym miejscu, w którym nie ma potrzeby instalacji na stałe znaków zmiennej treści, ale które pełni strategiczną rolę w kontekście danej imprezy masowej.
Sposoby przekazywania informacji za pomocą PVMS
Ze względu na specyfikę imprez masowych, pożądane komunikaty, które mogą być wyświetlane na znakach zmiennej treści to:
• odległości i czasy przejazdu do głównych punktów węzłowych;
• informacja o wolnych miejscach parkingowych;
• informacja o zdarzeniach drogowych (wypadki, kolizje);
• występowanie lub możliwości wystąpienia zatoru;
• sugerowane trasy objazdów;
Istotnym jest, aby tego typu informacje były przekazywane w postaci krótkiej i czytelnej wiadomości graficznej lub tekstowej, która pozwala na szybką reakcję i dostosowanie się kierowców do aktualnych warunków panujących na drodze, a jednocześnie nie powoduje zakłóceń w ruchu, np. zwalniania przed znakiem. Nowoczesne znaki zmiennej treści, wykonane w technologii LED umożliwiają wyświetlanie praktycznie każdej kombinacji znaków graficznych i tekstowych o dowolnym rozmieszczeniu. Należy podkreślić przy tym, że znaki graficzne (piktogramy) są zdecydowanie lepsze od znaków tekstowych ze względu na większą czytelność komunikatu niż w przypadku tych drugich. Pojawia się jednak problem związany z brakiem jednolitości piktogramów stosowanych w poszczególnych krajach europejskich, co może prowadzić do dezorientacji zagranicznych kierowców. Stąd od kilku lat dąży sie do ujednolicenia znaków w UE. Próba harmonizacji komunikatów wyświetlanych na znakach zmiennej treści została podjęta w 2003 r. w ramach projektu badawczego Mare Nostrum, który nadal jest prowadzony. Do 2013 r. planowane jest wydanie szczegółowych wytycznych dla tych znaków. Obecnie dostępna jest wersja robocza powyższych wytycznych [3].
Przykład włoskiego znaku VMS wykorzystującego zasadę „PICTO+”
W przypadku braku możliwości przekazania informacji za pomocą piktogramu, stosuje się znaki tekstowe. Podstawowymi kwestiami przy tworzeniu tego typu komunikatów są: liczba linijek wyświetlanego tekstu, liczba znaków alfa-numerycznych w jednej linii oraz wielkość liter. Przekładają się one na czas odczytu komunikatu przez jadącego kierowcę oraz na minimalną odległość, z której informacja na znaku daje się przeczytać. Pozostają również inne kwestie, takie jak układ tekstu, czcionka oraz wiadomości dwujęzyczne, które mogą być szczególnie pożądane podczas imprez o charakterze międzynarodowym. Szczegółowe badania dotyczące wyświetlania komunikatów w dwóch językach oraz z dużą ilością tekstu przeprowadziła Jamson [4], [5]. Nadmienić należy, że najlepszym rozwiązaniem przy wyświetlaniu komunikatów na znakach zmiennej treści jest połączenie znaku graficznego z informacją tekstową (zasada “PICTO+”). Zaleca się także stosowanie skrótów, o ile są one powszechnie zrozumiałe.
Przepisy obowiązujące w Polsce
W Polsce przekazywanie informacji za pomocą znaków zmiennej treści jest dość problematyczne, ponieważ jedynymi przepisami, które się do nich odnoszą są: europejska norma [6], określająca standardy znaków jedynie w zakresie parametrów technicznych oraz Rozporządzenia Ministra Infrastruktury [7]. Brak jest jednak szczegółowych wytycznych, regulujących zasady wyświetlania komunikatów, w szczególności na znakach mobilnych. Częściowym rozwiązaniem tego problemu byłaby ratyfikacja przez Polskę Rezolucji R.E.2 Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ [8], która zatwierdza i ujednolica kilka spośród stosowanych już na europejskich drogach, znaków graficznych.
Działanie mobilnych znaków zmiennej treści
Przykład mobilnego znaku zmiennej treści umieszczonego na samochodzie
W skład mobilnego znaku zmiennej treści wchodzą tablica wykonana w technologii LED, FLIP DISC lub FIBER OPTIC i komputer sterujący treścią wyświetlaną na znaku. Dodatkowo mobilne znaki zmiennej treści mogą być wyposażone w radar oraz kamerę CCTV, rejestrującą warunki na drodze i przesyłającą informację do centrum zarządzania ruchem. Zasilanie znaków może być realizowane przy wykorzystaniu istniejącej infrastruktury elektrycznej. PVMS-y mogą być dodatkowo wyposażone w ogniwa słoneczne, co zmniejsza koszty ich eksploatacji. Przesyłanie danych z systemu zarządzania ruchem do mobilnego znaku zmiennej treści nie odbywa się, jak w przypadku umieszczonych na stałe VMS-ów, za pomocą łącza światłowodowego, ale jest realizowane najczęściej poprzez sieć GPRS. Ten sposób przesyłu danych może jednak okazać się zawodny, w szczególności podczas imprez masowych. W przypadku istnienia ryzyka przeciążenia sieci, dużo lepszym rozwiązaniem – jak zapewnia producent tych znaków – jest sterowanie mobilnymi znakami zmiennej treści za pomocą sms’ów z gwarancją dostarczenia, wysyłanych bezpośrednio z centrum zarządzania ruchem.
Przykład zastosowania znaków zmiennej treści podczas imprez sportowych
Ciekawym przykładem wykorzystania znaków zmiennej treści były Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej w 2006 r. w Niemczech. Ze względu na skalę imprezy – rozgrywki odbywały się w dwunastu miejscowościach w różnych regionach Niemiec – przed mistrzostwami przeprowadzono szerokie badania w celu określenia struktury rodzajowej mających przybyć na mecze fanów oraz dróg ich dojazdów. Ważną kwestią była rozbudowa istniejących systemów sterowania ruchem oraz zaimplementowanie rozwiązań ITS w obsługę imprezy ze szczególnym uwzględnieniem znaków zmiennej treści. Wśród użytkowników dróg przeznaczonych do obsługi mistrzostw zostały przeprowadzone szczegółowe ankiety dotyczące wykorzystania ITS w tym obszarze, w celu lepszego dopasowania systemów do oczekiwań ich odbiorców. Badania przeprowadzone przed mistrzostwami, jak i te przeprowadzone w czasie ich trwania, zaowocowały wydaniem opracowania, mającego być podstawą do organizacji podobnych imprez masowych. [2]
Kluczowym pomysłem komunikacyjnym podczas MŚ w Niemczech był podział fanów na cztery grupy, którym przypisano oznaczenia kolorystyczne oraz przyporządkowano różne trasy dojazdu. Dotyczyło to zarówno transportu publicznego jak i indywidualnego. Wskazywanie tras realizowano za pomocą znaków zmiennej treści przy wykorzystaniu piktogramów (oficjalne logo mistrzostw, znak stadionu) oraz oznaczeń kolorystycznych. Zważywszy na międzynarodowy charakter imprezy, wielu gości nie znało niemieckich dróg, stąd przekazywana w ten sposób informacja, okazała się być bardzo dobrym rozwiązaniem, odpowiadającym ściśle potrzebom tego typu imprezy. Podczas MŚ w Niemczech wykorzystano znaki zmiennej treści także w dynamicznym wskazywaniu trasy, czego dobrym przykładem był system zastosowany w Monachium. W obszarze stadionu Allianz Arena w stolicy Bawarii zainstalowano 16 tablic o zmiennej treści i 50 detektorów, którymi mierzono natężenie ruchu. Przewidzianych zostało 11 różnych scenariuszy uwzględniających wystąpienie zatoru na drogach dojazdowych do stadionu. Ponadto dla tras mniej zatłoczonych w danym momencie wyświetlane było dłuższe światło zielone. Przy tak dużym natężeniu ruchu, jakie zanotowano podczas dni meczowych, dynamiczne zarządzanie ruchem z wykorzystaniem tablic zmiennej treści miało kluczowe znaczenie dla obsługi komunikacyjnej mistrzostw. Podkreślić jednak należy, że tego typu rozwiązanie zostało wprowadzone jedynie w tych miejscowościach, w których istniał już wcześniej wykorzystywany system dynamicznego sterowania ruchem.
Podsumowanie
Tablica pryzmatyczna kierująca grupy fanów na odpowiednie trasy – Frankfurt FIFA WM 2006
Znaki zmiennej treści są elementem Inteligentnych Systemów Transportowych i stanowią nieodłączny składnik podsystemów Informowania, Zarządzania Zdarzeniami oraz Dynamicznego Wskazywania Trasy. Ich potencjał jest niezwykle duży. Wykorzystanie PVMS-ów podczas imprez masowych może znacznie ułatwić komunikację, jak również mieć pozytywny aspekt ekologiczny, przyczyniając się do zmniejszenia emisji spalin. Należy zwrócić uwagę na fakt, że w Polsce z jednej strony coraz chętniej wykorzystuje się znaki zmiennej treści, z drugiej jednak strony ich stosowanie jest często niewłaściwe, co może budzić niechęć wśród użytkowników dróg. Przy braku akceptacji społecznej i dość wysokich kosztach zakupu tych znaków, skutkuje to w rezultacie zahamowaniem ich dalszego wdrażania. Natomiast korzyści z poprawy bezpieczeństwa i skrócenia czasu podróży dzięki pełnemu wykorzystaniu funkcji VMS-ów mogą znacznie przewyższyć koszty. Wykorzystanie VMS-ów musi być oczywiście poprzedzone stworzeniem projektów oraz scenariuszy ruchu, a następnie ich przetestowaniem, co przy obecnym braku przepisów dla znaków zmiennej treści, jest znacznie utrudnione. Niemniej jednak, im wcześniej zarządcy dróg zainteresują się tego typu rozwiązaniami, tym większa jest szansa na szybki rozwój systemów sterowania ruchem w Polsce.
Artykuł stanowi syntezę pracy dyplomowej: “Zastosowanie mobilnych znaków zmiennej treści podczas imprez masowych na przykładzie Euro 2012”.
Literatura:
1. Autostrade per l’Italia. [Online] http://www.autostrade.it
2. Bogusch S., von Einem T., Spellerberg A., West C., Wilbert K., Topp H., Verkehrsmanagement Fuβball-Weltweisterschaft 2006 – Konzept, Akzeptanz, Wirkung, Übertagbarkeit, Grüne Reihe Nr 69, Institut für Mobilität & Verkehr, Technische Universität Kaiserlautern, Kaiserlautern, September 2007
3. ES-4 – Mare Nostrum: The Working Book, version 2.0, February 2009, [Online] http://www.easyway-its.eu
4. Jamson S. L., Bilingual Variable Message Signs: A Study of Information Presentation and Driver Distraction, Proceedings of the First International Driving Symposium on Human Factors in Driver Assessment, Training and Vehicle Design, Colorado 2001, s. 153-158
5. Jamson S.L., Evaluation of techniques to improve the legibility of bilingual Variable Message Signs, w: Advances in Transportation Studies, IV/2004, s. 71-88.
6. PN-EN-12966-1:2009 Pionowe znaki drogowe. Drogowe znaki informacyjne o zmiennej treści. Część 1. Norma wyrobu.
7. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003r. w sprawie szczegółowych warunków technicznych dla znaków i sygnałów drogowych oraz urządzeń bezpieczeństwa drogowego i warunków ich umieszczania na drogach, Dz.U. RP nr 220, poz. 2181, 2003
8. UNECE: Consolidated Resolution on Road Signs and Signals (R.E.2), ECE/TRANS/WP.1/119, Europejska Komisja Gospodarcza ONZ, 2009, [Online] http://www.unece.org/trans/roadsafe/wp1fdoc.html
9. VMS harmonisation in Europe, Conference of European Directors of Roads – CEDR, December 2009
Informacje o autorze:
Inż. Beata Osińska Zdobyła nagrodę w tegorocznym konkursie Lider ITS w kategorii „Najlepsza Praca Dyplomowa” za pracę inżynierską pt. “Zastosowanie mobilnych znaków zmiennej treści podczas imprez masowych na przykładzie Euro 2012”. Obecnie kontynuuje studia magisterskie na Wydziale Inżynierii Lądowej Politechniki Warszawskiej.
