Potencjał intelektualny krajowych przedsiębiorców, poparty środkami minionego okresu programowania UE 2007-2013 praktycznie pozwolił na powstanie w Polsce nowego rynku – rynku technologii Inteligentnych Systemów Transportowych. Eksperci szacują wielkość zaangażowanych środków na sumę około 4 miliardów złotych. W tej kwocie jest ponad pół miliarda samego dofinansowania unijnego z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na działanie 8.3 – Rozwój Inteligentnych Systemów Transportowych, którego beneficjentami stało się 13 dużych polskich miast.
Wielkie budowanie ITS w latach 2007-2013 (niektóre projekty są jeszcze w trakcie realizacji) miało jednak swoje wady. Przede wszystkim Polska nie była przygotowana do wdrożeń ITS w sposób systemowy. Brak krajowej architektury i standardów spowodował, że budowane rozwiązania są często niespójne. W warunkach prawdziwie otwartego, konkurencyjnego rynku ich integracja i rozbudowa będzie trudna i kosztowna. Po drugie, z braku krajowych rozwiązań, ale także z braku odpowiedniego modelu możliwości rozwoju własnych technologii – kupowaliśmy przede wszystkim rozwiązania i technologie zagraniczne. Co więcej, innowacją zaczęto nazywać zakup niekoniecznie najnowszych produktów z zagranicznej „półki” i wdrożenie ich w kraju. Oczywiście nie oznacza to, że jest błędem zakup sprawdzonych, niekoniecznie najnowszych produktów (Appropriate Technology). Musimy jednak zrozumieć, że takie podejście (dotyczy całej gospodarki, nie tylko ITS) napędza potencjał gospodarczy krajów rozwiniętych, a Polskę sprowadza na ścieżkę dryfu rozwojowego, gdzie naszym atutem eksportowym będzie nadal wykwalifikowana, tania siła robocza. Fakt ten potwierdzają badania: na przykład w rankingu Innovation Union Scoreboard (IUS) w 2013 r. Polska zajęła 4 miejsce od końca a liczba zgłoszeń do Europejskiego Urzędu Patentowego w przeliczeniu na milion mieszkańców wynosiła w Polsce nieco ponad 8, podczas gdy średnia dla Unii Europejskiej była prawie 14-krotnie wyższa i wynosiła 109. Ta druzgocąca ocena wynika m.in. z bardzo niskiego poziomu zaangażowania przedsiębiorstw w działalność prawdziwie innowacyjną oraz niskiej współpracy w zakresie działalności B+R z sektorem nauki, najniższej wśród krajów UE (dane Eurostat).
Uniknięcie zagrożenia dryfu gospodarczego wymaga zmiany modelu rozwoju gospodarczego Polski – z odtwórczego na bardziej innowacyjny. ITS jest bezwzględnie obszarem, w którym mamy ogromną szansę tego dokonać. Także w sprzyjającym kontekście geopolitycznym. Trzeba jednak wyraźnie podkreślić, co zostało słusznie zauważone w PO IG 2014-2020, że dalsze stymulowanie wzrostu gospodarczego w Polsce nie będzie możliwe bez zmiany podejścia do innowacyjności i przejścia od modelu opartego wyłącznie na absorpcji nowych rozwiązań do modelu, w którym przedsiębiorstwa współpracują z sektorem nauki w zakresie tworzenia innowacji.
Perspektywa unijna na lata 2014 – 2020 daje nam na to kolejną szansę. Same środki potencjalnie do wykorzystania na budowę ITS, choć znacznie wyższe niż w poprzednim okresie programowania i szacowane przez ekspertów nawet na 10 miliardów złotych, nie wystarczą. Aby przekształcić nasz kraj na bardziej innowacyjny potrzebna jest wyraźna, aktywna rola Państwa, rola mecenasa rozwoju technologii. Ta rola pozwoli wesprzeć bezpośrednim zaangażowaniem oraz rozróżnić faktyczną, systemową współpracę branży z nauką (nie odwrotnie) od działań pseudo innowacyjnych.
Na koniec warto zwrócić uwagę na dostępne narzędzia finansowe, w szczególności Program Operacyjny Inteligentny Rozwój, na lata 2014-2020. Hasłem przewodnim programu jest: wsparcie projektów od pomysłu do rynku, a głównym celem wspieranie innowacyjności i konkurencyjności polskiej gospodarki, wyrażające się zwiększeniem nakładów na B+R poprzez skierowanie działań programu w szczególności na wzmacnianiu powiązań między nauką i potrzebami rynku oraz przedsiębiorstwami, w tym wzmacnianiu roli inicjatyw klastrowych w celu budowy tych powiązań oraz wspieraniu tworzenia inicjatyw gospodarczych (zwłaszcza MŚP oraz spin-out, opartych o implementację innowacji wykorzystujących Kluczowe Technologie Prorozwojowe, Key Enabling Technologies. Warto także zwrócić uwagę, że w programie przewidziano instrumenty wsparcia oraz preferencje skierowane do tzw. krajowych klastrów kluczowych, czyli inicjatyw klastrowych posiadających największy potencjał rozwojowy w skali kraju, a także liczący się w skali międzynarodowej. Inicjatywy te muszą być dobrze i wnikliwie zrozumiane, zwłaszcza przez samorządy aby właśnie one mogły wziąć na siebie wspomnianą rolę mecenasa rozwoju innowacyjnych technologii.
Prawdziwym wyzwaniem będzie również sięganie po środki na innowacje bezpośrednio do KE np. w ramach programów ramowych (Framework Programs) i starcie w nierównej walce z podmiotami zagranicznymi, które wyrosły na potęgi gospodarcze właśnie dzięki mecenatowi ich macierzystych krajów.
O autorze:
Prezes Zarządu i współzałożyciel Stowarzyszenia Inteligentne Systemy Transportowe „ITS Polska” oraz Klastra Inteligentnych Systemów Transportowych, w którym pełni funkcję wiceprezesa. Stopień doktora uzyskał na Uniwersytecie Torontońskim (Kanada), tytuł magistra inżynieria na Wydziale Inżynierii Lądowej, Politechniki Warszawskiej w specjalności Inżynieria Komunikacyjna. Dr inż. Marek Litwin posiada pełne uprawnienia (licencję) inżyniera zawodowego Prowincji Ontario w Kanadzie i specjalizuje się w dziedzinie planowania transportu i systemów komunikacyjnych, w tym Inteligentnych Systemów Transportowych. Zawodowe szlify kariery inżyniera zdobył przy projektach realizowanych w Polsce, Danii, Niemczech, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii, Kanadzie, USA, Hong-Kongu i Indonezji pracując w zespołach międzynarodowych firm projektowych. Do jego najważniejszych zrealizowanych projektów należy zaliczyć rozbudowę lotniska im. Pearsona w Toronto, budowę nowego lotniska w Hong-Kongu, rozbudowy systemów ITS COMPASS i RESCUE w Toronto, planowanie systemu komunikacji publicznej YRTP z priorytetami w ruchu miejskim w Region of York (Ontario). Dr inż. Marek Litwin pracował też jako konsultant Banku Światowego – rezydent w Departamencie Planowania Strategicznego i Polityki Transportowej Ministerstwa Transportu nad dokumentami strategicznymi Rządu RP w zakresie Narodowej Strategii Rozwoju Transportu. W 2013 roku objął funkcję przewodniczącego zespołu stałych ekspertów przy Zespole Parlamentarnym ds. Inteligentnych Systemów Transportowych i Logistycznych. Dr inż. Marek Litwin posiada także doświadczenie w pracy akademickiej, które zdobył pracując na Uniwersytecie Torontońskim i Politechnice Warszawskiej, jest autorem wielu publikacji prezentowanych na renomowanych konferencjach krajowych i zagranicznych.
