Komisja Europejska zapowiedziała dziś kompleksowy pakiet środków, aby zapewnić lepszą jakość oraz większy wybór usług kolejowych w Europie. Koleje są ważnym elementem transportu w UE i odgrywają zasadniczą rolę w rozwiązywaniu problemów związanych z rosnącym popytem na usługi transportowe, zatorami komunikacyjnymi, bezpieczeństwem paliwowym i obniżeniem emisyjności. Wiele europejskich rynków kolejowych stoi jednak obecnie w obliczu stagnacji lub regresji. W związku z tą sytuacją Komisja proponuje daleko idące środki w celu wsparcia innowacji w kolejach w UE poprzez otwarcie krajowych pasażerskich rynków kolejowych na konkurencję, a także towarzyszące im istotne reformy techniczne i strukturalne.
Odpowiedzialny za transport wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej Siim Kallas stwierdził: „Koleje europejskie zbliżają się do bardzo ważnego punktu. Wobec stagnacji lub regresji w transporcie kolejowym na wielu europejskich rynkach mamy przed sobą prosty wybór. Możemy teraz podjąć trudne, niezbędne do restrukturyzacji europejskiego rynku kolejowego decyzje, aby wesprzeć innowacje i świadczenie lepszych usług. Umożliwi to ponowny rozwój kolei z korzyścią dla obywateli, przedsiębiorstw i środowiska. Lub możemy wybrać inną drogę. Możemy zaakceptować nieodwracalny rozwój sytuacji prowadzący do Europy, w której koleje są luksusową zabawką kilku bogatych państw, niedostępną dla większości w obliczu braku środków publicznych”.
Wnioski dotyczą czterech głównych obszarów:
Skuteczne standardy i zatwierdzanie
Komisja chce ograniczyć koszty administracyjne przedsiębiorstw kolejowych i ułatwić nowym podmiotom wchodzenie na rynek.
Zgodnie z nowymi wnioskami Europejska Agencja Kolejowa stanie się „punktem kompleksowej obsługi” wydającym zezwolenia na wprowadzanie pojazdów do obrotu ważne w całej Unii Europejskiej, jak również ważne w całej UE certyfikaty bezpieczeństwa dla operatorów. Obecnie zezwolenia i certyfikaty bezpieczeństwa w branży kolejowej wydają poszczególne państwa członkowskie.
Proponowane środki pozwoliłby na zmniejszenie o 20 proc. czasu wchodzenia nowych przedsiębiorstw kolejowych na rynek oraz zmniejszenie o 20 proc. kosztów i okresu ważności zezwoleń dla taboru. Powinno to umożliwić przedsiębiorstwom zaoszczędzenie łącznie 500 mln euro do 2025 r.
Wyższa jakość i większy wybór dzięki dopuszczeniu nowych uczestników do rynku przewozów kolejowych
Aby wspierać innowacje, efektywność i zapewnić lepszy stosunek jakości usług do ich ceny, Komisja proponuje otwarcie krajowych przewozów pasażerskich dla nowych podmiotów i usług od grudnia 2019 r.
Przedsiębiorstwa będą mogły oferować krajowe kolejowe przewozy pasażerskie w całej UE: oferując konkurencyjne usługi komercyjne lub biorąc udział w przetargach na świadczenie usług publicznych dotyczących przewozów kolejowych, które obejmują większość (ponad 90 proc.) połączeń kolejowych w UE i będą podlegać obowiązkowym procedurom przetargowym.
Wnioski przyniosłyby również wyraźne korzyści dla pasażerów w postaci lepszych usług i większego wyboru. W połączeniu z reformami strukturalnymi mogłoby to przynieść obywatelom i przedsiębiorstwom ponad 40 mld euro korzyści finansowych do 2035 r., a według szacunków Komisji zapewniłoby to nawet do około 16 mld dodatkowych pasażerokilometrów.
Krajowe rynki pasażerskie pozostają w dużej mierze zamknięte. Jedynie Szwecji i Wielkiej Brytanii udało się w pełni otworzyć swoje rynki, a Niemcy, Austria, Włochy, Czechy i Niderlandy otworzyły rynki w ograniczonym zakresie.
Doświadczenia związane z otwarciem tych rynków wskazują na poprawę jakości i dostępności usług przy ciągłym wzroście zadowolenia pasażerów oraz ich liczby – w niektórych przypadkach o ponad 50 proc. w ciągu 10 lat. Na innych zliberalizowanych rynkach przetargi dotyczące zamówień na usługi publiczne prowadziły do oszczędności rzędu 20-30 proc. dla danego poziomu usług, które mogą zostać ponownie zainwestowane w celu poprawy jakości tych usług.
Odpowiednia struktura
Aby wszystkim zapewnić sprawiedliwy dostęp do kolei niezależni zarządcy infrastruktury muszą zarządzać sieciami w sposób skuteczny i niedyskryminujący oraz koordynować swoje działania na poziomie UE w celu stworzenia podstaw do rozwoju prawdziwie europejskiej sieci.
Aby zapewnić rozwój tej sieci w interesie wszystkich uczestników oraz zwiększyć jej skuteczność operacyjną, Komisja proponuje wzmocnić pozycję zarządców infrastruktury, umożliwiając im kontrolę wszystkich funkcji kluczowych dla sieci kolejowej – w tym planowania inwestycji infrastrukturalnych, bieżącej działalności i utrzymania, a także ustalania rozkładów jazdy.
W obliczu licznych skarg ze strony użytkowników Komisja uważa, że zarządcy infrastruktury muszą być operacyjnie i finansowo niezależni od przewoźników kolejowych. Ma to zasadnicze znaczenie dla eliminacji potencjalnych konfliktów interesów i zapewnia wszystkim przedsiębiorstwom dostęp do torów na równych zasadach.
We wniosku zasadniczo potwierdza się, że można to osiągnąć w sposób najprostszy i najbardziej przejrzysty poprzez rozdział instytucjonalny. Niezależne od zarządców infrastruktury przedsiębiorstwa kolejowe uzyskają bezpośredni dostęp do wewnętrznego rynku przewozów pasażerskich w 2019 r.
Komisja może jednak przyjąć, że również struktury zintegrowane pionowo lub „struktury holdingowe” mogą zapewnić konieczną niezależność poprzez zastosowanie skutecznych „murów chińskich”, aby zagwarantować niezbędny rozdział prawny, finansowy i operacyjny (więcej informacji zawiera MEMO).
Klauzula weryfikacji zgodności: w celu ochrony tej niezależności, w związku z pełnym otwarciem rynku przewozów pasażerskich w 2019 r., przedsiębiorstwa kolejowe stanowiące część struktur zintegrowanych pionowo mogłyby nie zostać dopuszczone do działalności w innych państwach członkowskich, jeżeli uprzednio nie przekonałyby Komisji, że wprowadzono wszystkie zabezpieczenia, aby w praktyce zapewnić równe szanse oraz uczciwą konkurencję na ich rynku krajowym.
Wykwalifikowana siła robocza
Dynamiczny sektor kolejowy uzależniony jest od wykwalifikowanej i zmotywowanej siły roboczej. W ciągu najbliższych 10 lat koleje staną przed wyzwaniem związanym z przyciągnięciem nowego personelu w celu zastąpienia jednej trzeciej ich pracowników, którzy przejdą na emeryturę, przy konieczności jednoczesnego przystosowania się do nowego, bardziej konkurencyjnego środowiska.
Doświadczenia państw członkowskich, które otworzyły swoje rynki pokazuje, że powinno to prowadzić do powstania nowych i lepszych miejsc pracy. Zgodnie z unijnymi ramami regulacyjnymi państwa członkowskie będą mogły chronić pracowników, zobowiązując nowych wykonawców do ich zatrudnienia w przypadku przejęcia umowy o świadczenie usług publicznych, co wykracza poza ogólne wymogi UE w zakresie przenoszenia własności przedsiębiorstw.
Dalsze działania
Przed ich przyjęciem wnioski Komisji muszą zostać zatwierdzone przez Parlament Europejski i rządy państw członkowskich.
Najważniejsze fakty i liczby
- Sektor kolejowy zatrudnia 800 000 pracowników i osiąga obroty rzędu 73 mld euro, co stanowi 65 proc. obrotów sektora lotniczego (112 mld euro).
- Kolej ma zasadnicze znaczenie dla skutecznego funkcjonowania europejskiej gospodarki. Każdego roku ma miejsce ponad 8 mld przejazdów koleją. Koleje przewożą około 10 proc, towarów w Europie, osiągając przychody w wysokości około 13 mld euro.
- Przykładowo, kolejowym korytarzem towarowym Rotterdam – Genua przejeżdża około 130 000 pociągów rocznie, co odpowiada blisko 4 mln ciężarówek.
- Każdego roku organy publiczne przeznaczają olbrzymie sumy na inwestycje w sektorze kolejowym. W 2009 r. dotacje publiczne wyniosły około 46 mld euro. Tego rodzaju finansowanie ze środków publicznych jest jednak coraz rzadsze.
- Znaczne inwestycje sektora publicznego, w szczególności w państwach UE-10, w których dotacje zwiększyły się ponad dwukrotnie w okresie sześciu lat, same w sobie nie zagwarantowały równorzędnego wzrostu popytu na usługi kolejowe.
- W wielu państwach członkowskich UE koleje znajdują się w stanie stagnacji lub regresji. Pomimo postępów na kilku rynkach, od 2000 r. udział pasażerskich przewozów kolejowych w transporcie wewnątrzunijnym utrzymuje się na mniej więcej stałym poziomie około 6 proc., natomiast udział przewozów towarowych zmniejszył się z 11,5 proc. do 10,2 proc.
- Od połowy lat dziewięćdziesiątych w niektórych państwach UE, szczególnie w państwach UE-10, niedoinwestowanie stworzyło błędne koło, które doprowadziło do upadku sektora, a pogorszenie stanu infrastruktury i taboru kolejowego spowodowało spadek atrakcyjności kolei pogłębiany dodatkowo przez dynamiczny wzrost liczby posiadaczy samochodów w wyniku ogólnego wzrostu zamożności.
- W wielu przypadkach konieczne było ratowanie przedsiębiorstw kolejowych, a w niektórych państwach, takich jak Hiszpania, Portugalia czy Bułgaria, zadłużeni są operatorzy od dawna obecni na rynku.
- Operator od dawna obecny na rynku kolei belgijskich w 2004 r. musiał przenieść na państwo belgijskie dług w wysokości 7,4 mld euro, stanowiący równowartość 2 proc. belgijskiego PKB. Po utworzeniu francuskiego zarządcy infrastruktury kolejowej RFF przeniesiono do niego zadłużenie państwowego przewoźnika kolejowego SNCF wynoszące 20,5 mld euro. (obecne zadłużenie wielu przedsiębiorstw jest wynikiem nieskutecznych zintegrowanych struktur w przeszłości).
- Europa stoi w obliczu poważnych wyzwań związanych z transportem: rosnącym popytem na transport (przewiduje się, że przewozy towarowe wzrosną o około 40 proc. do 2030 r. (w porównaniu z 2005 r.) i o nieco ponad 80 proc. do 2050 r. Przewozy pasażerskie wzrosłyby w nieco mniejszym stopniu niż przewozy towarowe: o 34 proc. do 2030 r. i o 51 proc. do 2050 r.); jak również powiązanymi wyzwaniami wynikającymi z zatorów komunikacyjnych, bezpieczeństwem paliwowym, emisjami CO2 oraz potrzebą stworzenia wydajnej infrastruktury transportowej w celu wsparcia wzrostu europejskiej gospodarki.
- Nie można zaakceptować obecnych negatywnych tendencji i nieuchronnego upadku kolei europejskich.
(Źródło: Komisja Europejska)