Wejście w życie pakietu rozporządzeń UE związanego z inicjatywą SES (Single European Sky) w roku 2004 przyniosło najbardziej znaczące od kilkudziesięciu lat zmiany w przepisach regulujących zapewnianie osłony meteorologicznej dla lotnictwa cywilnego. W ramach realizacji SES zostały opracowane i wydane cztery rozporządzenia:
- Rozporządzenie (WE) Nr 549/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej z dnia 10 marca 2004 – „Rozporządzenie ramowe”
- Rozporządzenie (WE) Nr 550/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej z dnia 10 marca 2004 w sprawie zapewniania służb żeglugi powietrznej w ramach Jednolitej Europejskiej Przestrzeni Powietrznej – „Rozporządzenie w sprawie zapewniania służb”
- Rozporządzenie (WE) Nr 551/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej z dnia 10 marca 2004 w sprawie organizacji i użytkowania przestrzeni powietrznej w ramach Jednolitej Europejskiej Przestrzeni Powietrznej – „Rozporządzenie w sprawie przestrzeni powietrznej”
- Rozporządzenie (WE) Nr 552/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej z dnia 10 marca 2004 w sprawie interoperacyjności Sieci Zarządzania Europejskim Ruchem Lotniczym – „Rozporządzenie w sprawie interoperacyjności”.
Najistotniejszym z powyższych rozporządzeń jeżeli chodzi o wpływ na osłonę meteorologiczną jest rozporządzenie w sprawie zapewniania służb. Zostają w nim zdefiniowane służby żeglugi powietrznej oraz warunki jakie muszą być spełnione do ich funkcjonowania na rynku lotniczym. Rozporządzenie to nakazuje również dokonanie rodziału między władzą lotniczą/meteorologiczną a dostawcą usługi osłony meteorologicznej przynajmniej na poziomie funkcjonalnym.
Do służb żeglugi powietrznej powołanych do zapewnienia bezpieczeństwa ruchu lotniczego zalicza się służby ruchu lotniczego, służby łączności, nawigacji i dozorowania, służby meteorologiczne dla żeglugi powietrznej, oraz służby informacji powietrznej. Według definicji ICAO do służb tych zaliczane są również służby poszukiwawczo ratownicze.
Zgodnie z art.7 rozporządzenia 550/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej „Zapewnienie służb żeglugi powietrznej w obszarze Wspólnoty podlega certyfikacji Państw Członkowskich”. Czyli, każde Państwo Unii Europejskiej musi, korzystając z posiadanych organów władzy lotniczej przeprowadzić proces certyfikacji instytucji zapewniających służby żeglugi powietrznej potwierdzający fakt spełniania wspólnych wymagań, w tym również tych dotyczących zapewniania osłony meteorologicznej lotnictwa. Wspólne wymagania zostały z kolei określone szczegółowo w rozporządzeniu Komisji WE nr 2096/2005 z dnia 20 grudnia 2005 r. ustanawiającym wspólne wymogi dotyczące zapewniania służb żeglugi powietrznej (aktualnie rozporządzenie 1035/2013). Obowiązek certyfikacji służb meteorologicznych dotyczy tych służb, które działają w obszarze GAT (General Air Traffic). Ogólny ruch lotniczy, został zdefiniowany w rozporządzeniu 549/2004 jako „wszystkie przemieszczenia cywilnych statków powietrznych jak również wszystkie przemieszczenia państwowych statków powietrznych (włącznie z wojskowymi, celnymi i policyjnymi) kiedy ruchy te wykonywane są zgodnie z procedurami ICAO”.
Regulacje UE nie przewidywały żadnych okresów przejściowych w zakresie spełniania wspólnych wymagań dotyczących zapewniania służb żeglugi powietrznej, w tym osłony meteorologicznej.
Z kolei art.9 rozporządzenia 550/2004 daje możliwość wyznaczenia instytucji zapewniającej służby meteorologicznej. Zgodnie z jego brzmieniem Państwa Członkowskie mogą wyznaczyć instytucję zapewniającą służby meteorologiczne dla dostarczenia całości bądź części danych meteorologicznych na zasadzie wyłączności w całości lub części przestrzeni powietrznej będącej w ich gestii, uwzględniając uwarunkowania bezpieczeństwa. Najistotniejszym elementem jest w tym przypadku możliwość wyboru. Instytucję zapewniającą służby meteorologiczne można wyznaczyć – nie jest to obligatoryjne.
Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 2096/2005 z dnia 20 grudnia 2005 r. (aktualnie rozporządzenie 1035/2013) ustanawiające wspólne wymogi dotyczące zapewniania służb żeglugi powietrznej w odniesieniu do służby meteorologicznej precyzuje wymagania jakie musi spełnić instytucja zapewniająca służby meteorologiczne w dwóch załącznikach: pierwszym i trzecim. Pierwszy załącznik opisuje wymagania dla wszystkich służb żeglugi powietrznej, które obejmują:
- Kompetencje techniczne i operacyjne;
- Systemy i procesy zarządzania bezpieczeństwem;
- Systemy i procesy zarządzania jakością (w tym między innymi procedury weryfikacji prognoz, monitoring transmisji danych);
- Systemy sprawozdawcze;
- Jakość usług;
- Zdolność finansowa;
- Zobowiązania finansowe i ich ubezpieczenie;
- Własność i struktura organizacyjna;
- Zasoby ludzkie;
- Ochrona.
Trzeci aneks rozporządzenia odnosi się do kompetencji technicznych i operacyjnych oraz metod działania i procedur postępowania dotyczących wyłącznie służb meteorologicznych. Kompetencje te dotyczą zapewniania informacji meteorologicznych użytkownikom, członkom załogi dla celów planowania przed lotem i podczas lotu, instytucjom zapewniającym służby ruchu lotniczego i służby informacji powietrznej, jednostkom zapewniającym służby poszukiwania i ratownictwa oraz służbom lotniskowym.
W zakresie metod działania i procedur postępowania instytucja zapewniająca służby meteorologiczne musi wykazać, że jej metody działania i procedury postępowania są zgodne ze standardami zawartymi w Załącznikach 3, 11 oraz 14 do Konwencji o międzynarodowym lotnictwie cywilnym.
Zgodnie z danymi przedstawionymi w ostatnim raporcie Eurocontrol „SES Implementation Report” w UE funkcjonuje około 120 certyfikowanych dostawców usług osłony meteorologicznej lotnictwa cywilnego, z czego wyznaczenie posiada 26 z nich. Są to instytucje narodowych służb meteorologicznych będących tzw. „naturalnymi monopolistami”.
Po 10 latach obowiązywania regulacji SES można wysnuć konkluzję, że co do zasady idea certyfikacji służb się sprawdziła. Rozszerzenie wymagań poza Załącznik 3 ICAO „Służby meteorologiczne dla międzynarodowej żeglugi powietrznej” miało swoje uzasadnienie i przyniosło efekt w postaci uregulowania i standaryzacji ich działalności. Nieco inaczej sytuacja wygląda w przypadku wyznaczenia. W części państw UE wyznaczenie było faktycznie stosowane jako mechanizm służący podniesieniu poziomu bezpieczeństwa usług osłony meteorologicznej. Niestety w pewnej części mechanizm wyznaczenia został wykorzystany niezgodnie z intencjami ustawodawcy do umocnienia naturalnego monopolu służb narodowych, ograniczenia konkurencji i zamknięcia rynku usług osłony meteorologicznej. Uniemożliwia to jednocześnie osiągnięcie jedynego celu jaki jest stawiany w narodowych Planach Skuteczności Działania przed dostawcami usług osłony meteorologicznej – celu efektywności kosztowej.
Konsekwencją między innymi takiego stanu rzeczy, jak również potrzeby przyśpieszenia wdrożenia reformy służb żeglugi powietrznej jest pojawienie się inicjatywy w zakresie jednolitej europejskiej przestrzeni powietrznej określanej mianem SES2+ mającej na celu poprawę ogólnej efektywności sposobu organizacji europejskiej przestrzeni powietrznej i zarządzania nią poprzez reformę branży skupiającej instytucje zapewniające służby żeglugi powietrznej. W jej ramach realizowane są dwa wnioski. Pierwszy z nich ma korygować pewne luki prawne związane z zapewnieniem spójności między kompetencjami Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa Lotniczego (EASA) a istniejącymi regulacjami UE w sprawie SES I i SES II. Drugi, bardziej istotny wniosek, wprowadza zmiany do obecnego prawodawstwa. Zmiany te mają doprowadzić do usprawnień w systemie nadzoru nad przepisami, systemie skuteczności działania, poprawa orientacji instytucji zapewniających służby na potrzeby klientów oraz poprawa ogólnej skuteczności.
W stosunku do usług osłony meteorologicznej lotnictwa zamiany te dotyczą przede wszystkim likwidacji zapisu umożliwiającego wyznaczenie. Zgodnie z nowymi, poprawionymi regulacjami nie będzie możliwości wyznaczenia instytucji zapewniających służby meteorologiczne, a ich wybór ma być dokonywany zgodnie z prawami rynku czyli drogą przetargów. Ustawodawca wychodzi tutaj z założenia, że tylko takie działanie umożliwi osiągnięcie celów z zakresu skuteczności działania w tym przypadku efektywności kosztowej.
Kolejna zmiana w osłonie meteorologicznej jaka jest związana z celami z zakresu skuteczności działania dotyczy jej praktycznej realizacji. Od kilku lat można zaobserwować trend polegający na wdrażaniu do działań operacyjnych systemów umożliwiających pełną automatyzację pomiarów parametrów meteorologicznych łącznie z automatycznym generowaniem informacji METAR AUTO spełniającej wymagania ICAO/WMO szczegółowo określone w Załączniku 3 ICAO. Liderami w tym zakresie są kraje Beneluksu, kraje skandynawskie oraz Francja.
Rezygnacja z pomiarów i obserwacji wykonywanych przez personel meteorologiczny przy uwzględnieniu naturalnych ograniczeń automatyzacji tego procesu przynosi znaczące efekty kosztowe.
Wskazane powyżej zmiany będą w perspektywie wieloletniej miały istotne znaczenie na funkcjonowanie branży lotniczej. Odejście od naturalnego monopolu instytucji służb narodowych ze względu na ich zachowawczość wydaje się nieuniknione. Rachunek ekonomiczny sprawi, że wcześniej lub później zadań instytucji zapewniających służby meteorologiczne podejmą się inne podmioty jak choćby zarządzający lotniskami.
O autorze:
dr inż. Bogusław Bartosik – Absolwent Wojskowej Akademii Technicznej. Meteorolog. Pilot balonowy. Aktualnie Dyrektor Działu Meteo w firmie IBCOL Polska Sp. z o.o.
