Z Bogusławem Prokopem – dyrektorem Zarządu Białostockiej Komunikacji Miejskiej rozmawiamy o budowie zintegrowanego systemu biletu elektronicznego, systemu zliczania pasażerów i systemu dynamicznej informacji pasażerskiej, za który Urząd Miejski w Białymstoku otrzymał wyróżnienie w konkursie ‘’Lider ITS’’ 2012, w kategorii ,,najlepsze wdrożenie’’.
Paulina Modelewska: W dniu 22 maja br. odebrał Pan w imieniu Urzędu Miejskiego w Białymstoku wyróżnienie w konkursie „Lider ITS 2012”, w kategorii ,,najlepsze wdrożenie” za budowę zintegrowanego systemu biletu elektronicznego, systemu zliczania pasażerów i systemu dynamicznej informacji pasażerskiej w czasie rzeczywistym. Co ta nagroda oznacza dla Państwa?
Bogusław Prokop: Wyróżnienie „LIDER ITS 2012” dla zespołu, który przygotował specyfikację, przeprowadził postępowanie przetargowe (9 miesięcy, 3 wygrane rozprawy w KIO) oraz prowadził uruchomienie i wdrożenie projektu jest przedmiotem wielkiej satysfakcji. Nasze działania były różnie oceniane w trakcie ich realizacji, często krytykowana była terminowość, nawet podważany sens pewnych zamierzeń, jednak z dzisiejszej perspektywy liczy się efekt końcowy.
Paulina Modelewska: Jakie były przesłanki do stworzenia takiego systemu?
Bogusław Prokop: W Białymstoku, około 2004 r., rozpoczęto przygotowania do realizacji 3-etapowego projektu pn. „Poprawa jakości funkcjonowania systemu transportu publicznego Miasta Białegostoku”. Przyjmując jako cel działania usprawnianie działania komunikacji miejskiej, rozpatrzone zostały potrzeby mieszkańców. Poprzez analizę głównych ciągów komunikacyjnych wytypowanych jako Korytarze Autobusu Wysokiej Jakości przeznaczonych do modernizacji, wskazano potrzebę budowy nowych połączeń i określone zostały potrzeby taborowe. To co nazwać można infrastrukturą i hardwarem, zostało koncepcyjnie skojarzone z trudnymi i kontrowersyjnymi wówczas (2004 rok!) pojęciami takimi jak priorytety dla transportu publicznego w ruchu drogowym, sygnalizacja świetlna reagująca na obecność autobusu, wydzielone buspasy, a nawet wyłączenie wybranych ulic czy części ciągów komunikacyjnych dla komunikacji indywidualnej. Kolejne cele główne to zarządzanie ruchem miejskim z priorytetowym traktowaniem TP i przekonywanie Białostoczan, że nowoczesny autobus na zmodernizowanych ulicach jest rzeczywistą alternatywą na utrzymanie indywidualnej mobilności w sytuacji narastającego zatłoczenia w centrum miasta. Realizację rozpoczęto w 2005 roku, a nasz projekt okazał się specyficznie trudny , ponieważ w przeważającej części jest projektem miękkim. Główny cel to zbudowanie systemu, który automatycznie będzie stale dostarczał szczegółowych i przekrojowych informacji na temat funkcjonowania komunikacji miejskiej, pozwalał na bieżącą poprawę i codzienne zarządzanie jakością usług, a w dłuższej perspektywie umożliwi skuteczne zbudowanie modelu ruchu i więźby ruchu pasażerskiego.
Paulina Modelewska: Jakie korzyści z tego projektu odnosi Białostocka Komunikacja Miejska, a jakie mieszkańcy Białegostoku?
Bogusław Prokop: Mieszkańcy Białegostoku i aglomeracji odnoszą wymierne korzyści poprzez fakt, iż w ciągu ostatnich 5 lat w ramach trzech etapów unijnego projektu wymienione zostało 2/3 taboru – czyli, że pasażerowie dzisiaj wsiadają do 161 przyjaznych środowisku, niskopodłogowych, nowoczesnych i wygodnych autobusów. Autobusy są ciche, emitują tak niewiele szkodliwych substancji, że aż trudno uwierzyć, że jeżeli uruchomimy silniki 70 ostatnio zakupionych pojazdów, to emisja spalin jest mniejsza niż jednego (!) ikarusa, którego w Białymstoku można obejrzeć tylko na fotografiach. Jeszcze nie dzisiaj, ale za kilkanaście miesięcy z okien jadącego autobusu jego pasażerowie zobaczą czekające na zielone światło samochody osobowe, a to dzięki realizacji priorytetów dla komunikacji miejskiej. Z łatwością sprawdzą za ile minut ich autobus przyjedzie na przystanek dzięki informacjom wyświetlanym na elektronicznych tablicach, umieszczonych na 10 przystankach lub uruchamiając usługę wirtualnego monitora na komputerze, tablecie lub telefonie komórkowym z analogiczną informacją dla każdego z ponad 800 przystanków wybiorą linię, którą pojadą. Pasażerowie korzystając z Internetu mogą zakupić bilet okresowy bez wychodzenia z domu. Zamówiony i opłacony bilet następnego dnia rano zakodują na karcie poprzez czytniki zainstalowane przy każdym wejściu, na pokładzie autobusu – poprzez takie unikalne rozwiązanie zrezygnowaliśmy z instalowania w Białymstoku biletomatów. W 24 punktach obsługi klienta prowadzona jest pełna obsługa doładowania karty biletami okresowymi oraz portmonetki, a dodatkowo w 50 punktach można doładować elektroniczną portmonetkę. W 300-tysięcznym Białymstoku, 90 tysięcy imiennych kart elektronicznych oraz 30 tysięcy kart na okaziciela jest w kieszeniach Białostoczan. W naszym systemie jako pierwszym w Polsce zafunkcjonowała karta kibica naszego rodzimego klubu „Jagiellonia”. Również elektroniczne legitymacje prawie 40 tysięcy studentów mogą być wykorzystane w pełnej funkcjonalności. Posiadając Białostocką Kartę Miejską pasażer może z elektronicznej portmonetki kupić dowolny bilet, na każdą z czterech stref taryfowych nie tylko dla siebie, ale również aż dla 30 osób razem z nim podróżujących. Wychowawczyni może więc jedną kartą zakupić bilety dla całej klasy. Koszty dystrybucji doładowań są niższe niż biletów papierowych i dlatego możemy bez utraty przychodów oferować elektroniczny bilet jednorazowy tańszy niż papierowy.
To jest bardzo skrócony opis funkcji udostępnionych pasażerom. Zarządzający komunikacją miejską otrzymali doskonałe narzędzie automatycznego monitoringu działania systemu komunikacyjnego, autobusy widzimy na bieżąco na mapie i wiemy jak odbywa się ich jazda względem rozkładu. Codzienne potoki pasażerskie są monitorowane poprzez system zliczania pasażerów i karty miejskie, rejestrowane w autobusach. Kwestia rozliczenia spółek z wykonania zadań przewozowych i kontrola punktualności może być prowadzona w czasie rzeczywistym. Również wszelkie analizy ekonomiczne oparte są na systemie poboru opłat.
Paulina Modelewska: Czy umiejętne wykorzystanie tak dużej liczby danych zebranych z systemu może stanowić wyzwanie dla zarządzających komunikacją miejską?
Bogusław Prokop: Jest to niewątpliwie wielkie wyzwanie. Wzięliśmy na siebie ogromną odpowiedzialność za opracowanie danych uzyskiwanych codziennie z autobusów. Sądzę, że stworzyliśmy unikalny system jeżeli chodzi o dostawę danych do analiz. Bardzo liczymy na zainteresowanie uczelni, firm dostarczających oprogramowanie analityczne i symulacyjne. Bez udziału człowieka, automatycznie każdego miesiąca będziemy uzyskiwać kilka milionów rekordów danych na temat podróży naszych pasażerów. Wydaje się, że zestaw danych jest na tyle interesujący, że nie tylko informatycy, fachowcy od hurtowni danych, inżynierowie transportu, ale również socjologowie i demografowie, a może i specjaliści z jeszcze innych dziedzin wiedzy, będą mogli sprawdzić w praktyce swoją wiedzę, teorie naukowe czy zweryfikować poprzez wdrożenia różne pomysły związane z efektywnością zarządzania transportem miejskim. Bardzo jestem ciekaw, czy w wyniku analiz okaże się, że znajdziemy oszczędności czy też potrzebne będą dodatkowe nakłady np. na zakup usług, aby zwiększyć satysfakcję naszych klientów. Jeżeli zabraknie nam umiejętności, to mamy dość sił, aby naszą wiedzę uzupełnić od bardziej doświadczonych.
Paulina Modelewska: Czy korzystaliście Państwo ze środków unijnych?
Bogusław Prokop: W bardzo dużym zakresie skorzystaliśmy w miejskich projektach z dofinansowania dostępnego w programach Unii Europejskiej. W I etapie był to Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego, a w II i III etapie środki unijne pochodzą z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej.
Etap I – 2005-2007 : koszt projektu 66 mln zł, dofinansowanie 36 mln zł
Etap II – 2008-2011 : koszt projektu 156,6 mln zł, dofinansowanie 117,1 mln zł
Etap III – 2011-2013 : koszt projektu 195,6 mln zł, dofinansowanie 142,9 mln zł
Paulina Modelewska: Czy bilet elektroniczny, zliczanie pasażerów i dynamiczna informacja dla pasażerów to jedyne działania podjęte w ramach programu “Poprawa jakości funkcjonowania systemu transportu publicznego miasta Białegostoku” mające poprawić jakość komunikacji publicznej w mieście?
Bogusław Prokop: Te działania są elementami składowymi II etapu programu. Szerzej działania Miasta zaplanowane zostały w Zintegrowanym Planie Rozwoju Transportu Publicznego Miasta Białegostoku do roku 2015 – oficjalnego dokumentu przyjętego przez Radę Miejską Białegostoku w roku 2009. W wyniku realizacji 3 etapów zmodernizowano i przebudowano ciągi ulic, które zostały wybrane jako szczególnie ważne dla transportu publicznego. Na tych ciągach autobusy miejskie będą traktowane priorytetowo. Zmodernizowana droga, nowoczesny tabor i system zarządzania ruchem z realizacją priorytetów tworzą warunki do wyższej efektywności i sprawności systemu komunikacyjnego. Te elementy są związane z ogromnymi nakładami, zrozumiałe i dostrzegalne dla każdego. Zrobiliśmy też kilka rzeczy, za które w 2011 zostaliśmy nagrodzeni przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego w ramach tzw. działań promocyjnych projektu współfinansowanego ze środków unijnych. Z rzeczy drobnych ale ważnych : stworzyliśmy logo i kreujemy markę BKM, ujednoliciliśmy barwy i sposób malowania i oznaczania autobusów. 200 ważniejszych przystanków z wiatami 
zostało jednolicie oznaczonych. Kierowcy jeżdżą ubrani w stroje służbowe. Nadaliśmy komunikacji miejskiej w Białymstoku nowy sznyt i elementy potwierdzające, że chcemy być codziennie „Bliżej celu”.
Paulina Modelewska: Wiemy, że w Białymstoku planowana jest budowa Systemu Zarządzania Ruchem. Czy będzie on umożliwiał m.in. nadawanie priorytetów na skrzyżowaniach dla pojazdów komunikacji publicznej?
Bogusław Prokop: Tak, System Zarządzania Ruchem będzie kontrolował skrzyżowania ze szczególnym uwzględnieniem udzielania priorytetów autobusom komunikacji miejskiej. Wykonawcy tego systemu już dzisiaj oferujemy możliwość śledzenia autobusów, poprzez raportowanie aktualnej lokalizacji każdego autobusu, poprzez moduł GPS na pokładzie autobusu i transmisję danych, poprzez łączność GPRS do systemu centralnego, a w sytuacjach udzielania priorytetów lokalnie autobus może być dodatkowo wykrywany punktowo poprzez nadajnik i odbiornik kodu autobusu nadawanego jako sygnał w podczerwieni.
Paulina Modelewska: Jakich rad udzieliłby Pan innym samorządowcom, którzy chcieliby wdrożyć podobny system w swoim mieście?
Bogusław Prokop: Takich rad pewnie mógłbym udzielić bardzo wiele, ponieważ przez wiele złożonych problemów musieliśmy przejść. Począwszy od wypracowania koncepcji całego systemu, następnie mozolny trud przebrnięcia przez etap prowadzenia postępowania przetargowego, w szczególności procedur wymaganych przez prawo zamówień publicznych, trzykrotne starcie z wykonawcami w Krajowej Izbie Odwoławczej UZP. Ciekawe doświadczenia, momentami wręcz dramatyczne, zebraliśmy przeprowadzając operację wykonania i dostarczenia prawie 100.000 kart elektronicznych. Zasadzki i niespodzianki jakie napotkaliśmy przy wyposażaniu autobusów to też jest odrębna historia. Podobnie jak zapanowanie nad opinią publiczną.
Generalna ocena wdrożenia : warto jest podjąć się takiego projektu, zwłaszcza jeżeli można go zrealizować ze znaczącym dofinansowaniem ze środków Unii Europejskiej. Zagrożeń realizacji wystąpiło wiele, na każdym etapie inne.
Rada jaką udzieliłbym innym samorządowcom, to zachęcenie, aby śmiało korzystać z doświadczenia innych ośrodków. Pojechać w kilka miejsc, obejrzeć i zapytać. Nie ma lepszej i szybszej ścieżki inspiracji i edukacji niż transfer doświadczenia. Tutaj chciałbym podziękować naszym przyjaciołom z Rybnika i Wejherowa, których entuzjazm i chęć pomocy były po prostu bezcenne. Również to czego dowiedziałem się w londyńskim Transport for London, było ważnym katalizatorem białostockich planów i pomysłów.
Dziś widzę wyraźnie, że szczęśliwie zakończyliśmy projekt dzięki spotkaniu się grupy wyjątkowych ludzi. Zespół Biura Funduszy Unijnych to grupa dobrze przygotowanych i zdolnych osób, dzięki którym Miasto Białystok dobrze i skrupulatnie przygotowało dokumentację i wnioski umożliwiające ubieganie się o dofinansowanie. Zespół białostockich urbanistów i zarządzających drogami śmiało i konsekwentnie współtworzył wizję i plany inwestycyjne, dzieląc się z nami wiedzą o tym jak nasze miasto funkcjonuje, jakie warunki należy spełnić i jakie założenia stworzyć, aby powiązania drogowe i zastosowane rozwiązania były efektywne. Biuro Zamówień Publicznych wspierało nas swoją fachowością. Zespół Zarządu Białostockiej Komunikacji Miejskiej, właściwie grupka, to z kolei ludzie, którzy pokazali, że potrafią analizować złożone procesy przepływu informacji, skutecznie wyszukują na rynku nowinki i ciekawe rozwiązania techniczne i organizacyjne, potrafią adaptować własne pomysły, czytelnie je opisać i zaprojektować funkcjonalność, która jest dobrą bazą do dalszego rozwoju. Mając głęboką wiedzę o tym jakie problemy towarzyszą funkcjonowaniu komunikacji miejskiej, coraz bardziej wydaje mi się, że udało się zbudować zestaw narzędzi pozwalający uzyskiwać odpowiedzi na najdziwniejsze praktyczne pytania. Zdaję sobie sprawę, że tych kilka wcześniejszych zdań brzmi jak laurka, ale chciałbym tę okazję wykorzystać, żeby pochwalić moje koleżanki i kolegów. To co najbardziej mnie zawsze rozczula, to przekonanie wieIu osób, że w Urzędzie Miejskim pracują „urzędnicy”, którzy znają co najwyżej kpa (kodeks postępowania administracyjnego). Zabawność tej sytuacji staje się zrozumiała, jeżeli potrafi się ocenić rozwiązania techniczne i pomysły, które „urzędnicy” opisali, zamówili, wdrożyli i obsługują. Na koniec muszę dodać, że mamy w Białymstoku wyjątkowego szefa, Zastępcę Prezydenta Białegostoku, który przez 2 lata pracy przy projekcie był prawdziwym spiritus movens całego przedsięwzięcia.
Paulina Modelewska: Dziękujemy za rozmowę, gratulujemy wyróżnienia i życzymy dalszych sukcesów.
Informacje o autorze:
Bogusław Prokop – Urząd Miejski w Białymstoku, dyrektor Zarządu Białostockiej Komunikacji Miejskiej (BKM). Absolwent Wydziału Mechanicznego Politechniki Białostockiej, studiów podyplomowych na Wydziale Informatyki PB oraz studiów menadżerskich na Uniwersytecie w Białymstoku. Zajmował się systemami planowania i organizacji produkcji w przemyśle maszynowym, wdrażaniem technologii informatycznych w projektowaniu inżynierskim i sterowaniu maszyn. Od roku 2002 związany z komunikacją miejską w Białymstoku. Zajmował się projektowaniem rozkładów, tworzeniem sieci komunikacyjnej. Kierował referatem organizacji transportu. Od 2007 roku odpowiada w Białymstoku za funkcjonowanie transportu zbiorowego. Do najważniejszych zrealizowanych projektów należy zaliczyć opracowanie metody badań i analizy potoków pasażerskich, optymalizacja sieci komunikacyjnej BKM. Od 2007 roku zrealizował zakup 180 nowych autobusów (80% taboru), budowę zintegrowanego systemu biletu elektronicznego, systemu nadzoru nad flotą i dynamicznej informacji pasażerskiej i systemu zliczania pasażerów w ramach projektów wykorzystujących środki Unii Europejskiej. Białystok jest w Polsce liderem i prekursorem we wdrażaniu systemu zliczania pasażerów (2002 r. instalacja w 58 pojazdach), na początku lat 90-tych wprowadził stałą kontrolę punktualności pojazdów w oparciu o nadajniki pokładowe i odbiorniki sygnału w podczerwieni skutkujące bardzo wysoką punktualnością autobusów, nowinek typu rozkłady jazdy w telefonie komórkowym, wyszukiwarka podróży w oparciu o specyfikację Google Transit (2008 r. –pierwsze miasto w Polsce), aplikacja wirtualny monitor obsługująca informację w czasie rzeczywistym na wszystkich przystankach w sieci. W planach Zarządu BKM jest zbudowanie pełnego modelu podróży pasażerskich na podstawie informacji uzyskiwanych z systemu karty miejskiej działającej na zasadzie check-in & check-out.
Informacje o mieście:
Białystok to współczesna stolica Podlasia, jedno z największych miast w Polsce i prawdziwy gigant w dość słabo zurbanizowanym regionie. Miasto na prawach powiatu w północno-wschodniej Polsce, w Nizinie Północnopodlaskiej leżące nad rzeką Białą. Jest stolicą województwa podlaskiego i siedzibą władz ziemskiego powiatu białostockiego. Wśród miast wojewódzkich Polski, Białystok jest drugim miastem pod względem gęstości zaludnienia, jedenastym pod względem ludności i trzynastym pod względem powierzchni. Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 295 198 mieszkańców. Białystok pełni funkcję administracyjnego, gospodarczego, naukowego i kulturalnego centrum regionu, z przyległymi gminami tworzy aglomerację białostocką. Białystok jest największym ośrodkiem kulturalnym w północno-wschodniej Polsce. Działa tu największe w województwie Muzeum Podlaskie. W Białymstoku mieści się także jedna z najlepszych polskich galerii sztuki współczesnej – Galeria Arsenał, która wraz z Galerią im. Sleńdzińskich, posiada największy w Polsce zbiór dzieł sztuki i pamiątek archiwalnych polskiego rodu artystów z Wilna. Poza tym dzięki Białostockiemu Teatrowi Lalek oraz Wydziałowi Sztuki Lalkarskiej warszawskiej Akademii Teatralnej Białystok uzyskał miano polskiego centrum sztuki lalkarskiej.
